ДҮЙНӨЛҮК ТРЕНД АДАМ ӨМҮРҮН САКТООГО КАНТИП ЖАРДАМ БЕРЕТ

ДССУнун маалыматы боюнча, адамдын ден соолугу 50% жашоо мүнөзүнөн, 20% - экологиядан, 20% - генетикадан жана болгону 10% - медицинадан көз каранды. Дени сак жашагыңыз келсе, жаман адаттардан арылыңыз. Бирок буга эрк жетишпесе, тыюулар үзгүлтүккө алып келсе эмне кылыш керек? Мында зыянды азайтуу концепциясы жардамга келет, анын жардамы менен атүгүл эң зыяндуу адаттарды дагы көзөмөлгө алууга болот.

Кооптуу жүрүм-турумду оңдоо боюнча биринчи жолу өткөн кылымдын 80-жылдары ойлоно башташкан. Анда медиктер баңгизатка көз каранды бейтаптарды дарылоонун бир жолу катары апийимдин ордуна метадонду колдонууну киргизген. Ошондо эле зыяндуу адаттарга тыюу салуу эмес, анын таасирин азайтуучу «Азыраак зыян» принциби зыянды төмөндөтүү концепциясынын негизин түзгөн. Бүгүнкү күнү бул ийкемдүү ыкма жашоонун бардык тармактарында ийгиликтүү колдонулуп жатат. Батыш өлкөлөрүндө аны жугуштуу эмес оорулардын (ЖЭО) алдын алуу, аларды дарылоого кеткен чыгымдарды кыскартуу жана чылым чегүүнүн, алкоголизмдин жана туура эмес тамактануунун кесепеттерин төмөндөтүү чараларына кошкон.

ТҮЗ ТЫЮУНУН ОРДУНА АКЫРЫНДЫК МЕНЕН БАШ ТАРТУУ

Япония тамекини ысытуу системасынын (ТЫС) жардамы менен чылым чегүүгө каршы күрөшүүдөгү зор ийгиликти көрсөтүүдө. Инновациялык өнүмдүн рынокко таралышы менен 2015- 2019-жылдар аралыгында жалпы тамеки сатуунун көлөмү 34% төмөндөгөн, ал эми тамеки чеккендердин саны үчтөн бирге чейин азайган. Ошол эле учурда медициналык изилдөөлөр көрсөткөндөй, өлкөдө өпкөнүн өнөкөт обструкция оорусу жана жүрөктүн ишемикалык дарты менен ооруканага жаткан бейтаптардын саны жылдан жылга азайып келе жатат. Окумуштуулар бул тенденцияны күйүү болбогон жана тамекиге караганда зыяндуу заттарды 95% аз бөлүп чыгараган ТЫСка өтүү менен байланыштырат. Жыйынтыгында тамеки чегүүгө байланыштуу ооруларын санынын азайышы менен Япониянын коомдук саламаттыкты сактоо тармагына түшкөн басым азаят. Бир жылдагы үнөмдөө 200 млн долларга чейин жетет, мурда бул сумма инсульттар жана өпкө рагын дарылоого сарпталчу.

Улуу Британияда вейпингге өтүү 10 жыл ичинде тамеки чеккендердин санын 20,1% тартып 14,1% чейин кыскартууга мүмкүндүк берген. Мындай жыйынтыкка шыктанган Британия Саламаттыкты сактоо министрлиги электрондук чылымдарды тамеки чегүүгө караганда алда канча зыянсыз деп тааныды жана миллиондогон чылым чегуучүлөргө кадимки тамекиден баш тартуунун ордуна бекер вейптерди сунуштаган. Эксперттер мындай чаралар өнөкөт инфекциялык эмес оорулар боюнча кырдаалга оң таасир этип, 2030-жылга тамеки чеккендердин санын 5% кыскартууга мүмкүндүк берерин айтышат, бул чекти ДССУ мамлекетти тамеки түтүнүнөн эркин деп таануу үчүн жетиштүү болот деп эсептешет.

Улуттун саламаттыгын калыбына келтирүү жана жугуштуу эмес ооруларга дарылоо чыгымдарын кыскартуу үчүн зыянды азайтуу концепциясынын негизги принциптерин Борбордук Азия өлкөлөрү колго алды. Казакстанда «Денсаулык» зыянды азайтуу боюнча улуттук ассоциациянын эксперттери концепцияны туура эмес тамактануу, чылым чегүү, алкоголь жана баңгизат сыяктуу негизги төрт багыт боюнча ишке ашыруудан бюджетке 85,5 млн доллардан ашык акча үнөмдөлө турганын эсептешкен.

«Дүйнөнүн башка өлкөлөрү сыяктуу эле биздин өлкөдө инфекциялык эмес оорулар жумушка жарамсыздыктын, оорулардын жана адамдардын мезгилсиз өлүмүнүн негизги себеби болуп саналат. ЖЭО 25 жаштан 64 жашка чейинки республика калкынын 76,85 өлүмүнө себепкер болот, – деген профессор, КРга эмгек сиңирген дарыгер, жаштар арасындагы чылым чегүү, алкоголь жана фастфуддун таралышы боюнча изилдөөнүн автору Альфия Самигуллина анча жагымдуу эмес сандарды келтирет. – Ошол эле учурда, зыяндуу адаттарды жоюу менен жүрөктүн ишемикалык оорусунун, инсульттун жана II типтеги диабеттин 80% учурларын, ошондой эле, рак ооруларынын үчтөн биринин алдын алууга болот».
Эксперт чыныгы жашоодо жаман адаттардан ылдам эле арылууга болот деп ишенүү аңкоолук экенин белгилейт. Андыктан тобокелдиктерди баалоого жана өз ден соолугуна жоопкерчиликтүү караганга үйрөнүү үчүн «кичинекей кадамдар» методу менен жашоо мүнөзүн өзгөртүү аркылуу зыяндарды акырындык менен азайтуу эң ылайыктуу жол. Зыянды азайтуу концепциясынын зор дарамети бар – бул шексиз чындык. Кеп аны кантип туура пайдаланууда турат.

Альтернативдүү ыкмага Кыргызстанда дагы кызыгышты.